Qaddafi: Chế độ độc tài nào cũng sẽ chết

                                                                                         Ngô Nhân Dụng

 Các chế độ độc tài sớm muộn thế nào cũng sẽ bị lật đổ, nhưng ở mỗi nước có thể chấm dứt một cách khác nhau. Khi Mùa Xuân Á Rập bắt đầu từ Tunisie lan tới Ai Cập, nhiều người đă liên tưởng ngay đến những cuộc cách mạng nhung lật đổ chế độ cộng sản ở Đông Âu. Không phải cuộc cách mạng nào cũng bọc nhung. Tunisie và Ai Cập kết thúc ách độc tài một cách êm đềm giống Đông Đức, Ba Lan, Tiệp Khắc. Đến bây giờ Libya kết thúc giống kiểu Romanie.

Một điều khác biệt là Nicolae Ceaucescu bị đem ra xử nhanh chóng trong ṿng bí mật rồi bị hành quyết. C̣n Gaddafi sau khi bị bắt ngoài mặt trận, đă bị bắn chết. Nhờ thế, có lẽ hàng ngàn người Libya giữ được mạng sống. Nếu chờ đến khi đưa ông ta ra ṭa rồi treo cổ như Saddam Hussein th́ tàn quân của ông ta sẽ c̣n kháng cự lâu hơn.

Năm 2008, Qaddafi c̣n tiếp kiến bà Condoleezza Rice (và sau đó tiết lộ ông “phải ḷng” bà ngoại trưởng Mỹ xinh đẹp). Năm 2009, ông ta c̣n đọc diễn văn trước đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, lần đầu tiên và lần duy nhất. Sau khi nói 15 phút như mọi vị nguyên thủ quốc gia khác được phép sử dụng, ông tiếp tục nói thêm 80 phút nữa; coi cả thế giới cũng phải ngoan ngoăn lắng nghe như dân Libya dưới quyền ḿnh. Năm ngoái, ông c̣n công du sang Roma một cách vẻ vang. Thoáng chốc, tất cả trở về cát bụi.

Trong thế kỷ 20 khi nhiều nước giành lại độc lập, có những nước lo xây dựng các định chế chính trị, xă hội làm nền tảng lâu dài; những nước khác th́ có các “lănh tụ anh minh” xuất hiện đóng vai “anh hùng cứu quốc.” Một trong những Người Hùng đó là ông Qaddafi.

Sau khi ông Qaddafi chết, nước Libya sẽ ra thế nào, chưa ai biết chắc. Di sản của ông là một xă hội phân liệt, chỉ có dầu lửa phong phú ngoài ra không có một thứ ǵ khác để sống như một quốc gia. Những người cầm đầu cuộc nổi dậy chỉ chi sẻ một ư chí, là lật đổ Qaddafi; ngoài ra chưa biết họ sẽ làm ǵ với di sản ông ta để lại. V́ họ không được chuẩn bị. Cả nước Libya không được chuẩn bị, sau 42 năm sống dưới một chế độ độc tài khắc nghiệt.

Qaddafi rất giống những Người Hùng thuộc thế hệ trước ông, những Fidel Castro (c̣n sống), Pol Pot (đă chết), giống cả Mao Trạch Đông, Kim Nhật Thành và Kim Chính Nhật; hay xa hơn nữa, Stalin, Hitler. Họ lật đổ trật tự xă hội cũ và kêu gọi người dân theo ḿnh bằng giấc mộng xây dựng một quốc gia hung cường trên những nền tảng hoàn toàn mới. Qaddafi chọn cho ḿnh những danh hiệu như Giảng sư (Imam) của Thế giới Hồi Giáo; Nhà Đại Cách Mạng; Khoa Trưởng của các Nhà Cai trị Á Rập; Anh Cả Lănh đạo (Khi cướp chính quyền, Đại tá Qaddafi chưa đầy 30 tuổi; nếu già hơn vài chục tuổi chắc ông ta cũng muốn được tôn xưng là Bác, hay là Cha già Dân tộc).

Qaddafi cũng đề cao một chủ nghĩa quốc tế, không tự giới hạn ḿnh trong phạm vi quốc gia, quá chật hẹp. Ông ta cũng tuyên bố một thứ Chủ nghĩa Xă hội; giống như Hitler cũng dùng cái tên hấp dẫn này. Dưới danh nghĩa một chủ nghĩa xă hội, ông cũng tịch thâu tài sản của tư nhân, một cách vừa tích lũy tiền bạc trong tay vừa bắt mọi người phải chịu làm nô lệ cho guồng máy ban phát cơm áo, nhà cửa và các thứ ân huệ khác. Theo gương của Stalin và Mao, Qaddafi biết rằng khi kiểm soát được nồi cơm là có phương pháp kiểm soát toàn thể xă hội hữu hiệu nhất. Nhưng nắm đầu kinh tế chưa đủ. Qaddafi cũng tạo ra một guồng máy công an, mật vụ, bắt, giết, tra tấn những người có ư kiến khác. Qaddafi sử dụng guồng máy chuyên chế của ḿnh để nuôi một đám thuộc hạ tham nhũng, tập trung quanh gia đ́nh ông ta; nhờ tài nguyên dầu lửa dồi dào. Giống các Bác Mao, Bác Kim, Qaddafi bên ngoài rất lăng mạn. Anh Cả đ̣i sống trong một cái lều. Chung quanh nuôi lạc đà, nuôi dê, cừu theo lối sống cổ truyền của những người du mục. Khi sang New York họp Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, Qaddafi đ̣i dựng một cái lều để ngủ chứ không vào khách sạn. Khi các dân quân nổi dậy chiếm Tripoli người dân Libya mới khám phá ra cả một cuộc sống xa hoa của gia đ́nh lănh tụ kính yêu.

Để bảo đảm bộ máy kiềm chế xă hội, Qaddafi tất nhiên cũng dựng lên một bộ máy nói dối trá tuyên truyền cho chế độ. Theo gương cuốn Sách Đỏ của Mao Trạch Đông, ông ta xuất bản cuốn Sách Xanh năm 1975; bắt học sinh, sinh viên học tập “Tư tưởng Gaddafi,” môn học quan trọng nhất trong các khóa tŕnh. Qaddafi ra lệnh mỗi thành phố phải dựng tượng, không phải chỉ có h́nh ông ta mà cả h́nh bộ Sách Xanh của “Tư Tưởng Gia Cách mạng” Qaddafi nữa.

Cũng giống như các bác Kim Chính Nhật, bác Pol Pot và bác Mao, Anh Cả Lănh đạo Qaddafi phải được tôn thờ, chiếm độc quyền niềm kính ngưỡng của dân chúng. Báo, đài không được nhắc đến, không được in h́nh một nhân vật nào khác ngoài lănh tụ anh minh. Cả đến các ngôi sao bóng đá cũng không được đề cao trong các phương tiện truyền thông.

Kinh nghiệm của các quốc gia sống dưới những Người Hùng như Qaddafi cho thấy di sản mà họ để lại là những xă hội tan ră, những quốc gia thiếu nền tảng. Tất cả guồng máy quốc gia được lập ra để phục vụ một cá nhân hay một đảng. Không có một định chế chính trị và xă hội nào đủ cứng cỏi và bền vững để thiết lập một guồng máy cai trị dựa trên luật pháp. Không một nhóm hay một tổ chức xă hội độc lập nào làm môi trường, làm khung cảnh cho người dân tham dự vào việc quốc gia. Cho nên sau khi chế độ độc tài sụp đổ th́ thường sinh ra hỗn loạn.

Ở những nước như Ba Lan, Tiệp Khắc, hoặc ở Nam Hàn, Đài Loan, ngay trong lúc chế độ độc tài c̣n cai trị, đă xuất hiện những hạt giống đang nẩy mầm của xă hội công dân. Giới trí thức Hiến Chương 77, Phong trào Công đoàn Đoàn Kết, hay các tổ chức sinh viên đại học, các công đoàn ở Nam Hàn đều là những tế bào đầu tiên sau này phát triển thành xă hội công dân, nền tảng của chế độ dân chủ. Ở các quốc gia thiếu những mầm mống của xă hội công dân, như Nelorussia, Ukraina, Iraq, hay các nước Trung Á thuộc Liên xô cũ, sau khi lật đổ chế độ độc tài rồi, việc xây dựng các định chế dân chủ tự do rất khó khăn và chậm trễ.

Đó là những tấm gương mà người dân các nước sống trong chế độ độc tài phải suy ngẫm. Thay v́ chờ đợi những Người Hùng, người lănh đạo “tài đức vẹn toàn,” một dân tộc hăy lo xây dựng các định chế xă hội công dân ngay để tái thiết quốc gia sau khi lật đổ chế độ độc tài.

Những chính quyền độc tài chuyên chế c̣n sót lại trên thế giới cũng phải suy nghĩ. Họ muốn được kết thúc trong bàn tay bọc nhung như ở Đông Đức, Ba Lan, Tunisie, Ai Cập? Hay họ muốn theo số phận của Ceaucescu và Qaddafi? Phải lựa chọn sớm, không thể nào nuôi măi giấc mộng “muôn năm trường trị” được. Muốn kết thúc êm thắm, tốt nhất nên dần dần trả tự do cho người dân được sinh hoạt đoàn thể, tụ họp, phát biểu, lập những hội đoàn để chuẩn bị cho một xă hội công dân tương lai.

Chú Thích: Cách viết tên nhà độc tài Libya bằng mẫu tự La tinh thay đổi. V́ mẫu tự tương đương với Q trong tiếng Á Rập có thể phát âm nhiều cách khác nhau, “q” hoặc “k” hay “g” và “gh” tùy theo vùng. Cho nên hăng thông tấn Associated Press, báo Wall Street Journal và công ty CNN hay viết là “Gadhafi”, báo Los Angeles Times viết “Kadafi.” Đài ti vi Á Rập Al Jazeera, viết “Gaddafi,” trong khi nhật báo New York Times viết “el-Qaddafi,” cho có vẻ Á Rập hơn!

Nguồn: Diễn Đàn Thế Kỷ