Kỷ Niệm 30 Th�ng Tư Đen 

 C�ch nay 148 năm, khi cuộc chiến Nam Bắc Hoa Kỳ kết th�c năm 1865 th� th�i độ v� c�ch đối xử của người thắng trận đ� n�i l�n tấm l�ng bao dung quảng đại của người c�ng 1 nước. 

Cũng c�ch nay đ�ng 38 năm (ng�y 30-4-1975), khi m� ph�a b�n kia (tự nhận) l� "b�n thắng cuộc" đ� đối xử v� c� ch�nh s�ch đối với c�c d�n qu�n c�n ch�nh v� đối với d�n ch�ng Miền Nam như thế n�o, ch�ng ta ai cũng đều biết r�.

Từ B�i Học Lịch Sử Của Người MỸ

Trong lịch sử của nước Mỹ, biến cố g�y ấn tượng m�nh liệt nhất, c� lẽ l� c�ch m� tổ ti�n của họ đ� đối xử với nhau sau cuộc nội chiến Nam-Bắc chấm dứt v�o năm 1865.

V�o ng�y 7/5/1975, c� nghĩa l� chỉ c� 1 tuần sau khi qu�n đội Miền Bắc chiếm được Miền Nam, trong lễ ăn mừng chiến thắng tướng Trần Văn Tr� đ� n�i trước mặt mọi người: �Trong cuộc chiến n�y, cả Miền Bắc v� Miền Nam đều chiến thắng, chỉ c� người Mỹ bại trận�.Kh�ng biết v� t�nh hay chủ �, c�u n�i n�y tương tự như lời ph�t biểu của Tướng Ulysses Grant sau khi tướng Lee tuy�n bố đầu h�ng v� Tướng Grant đ� ghi lại trong quyển hồi k� của m�nh �Personel Memoir of U. S. Grant�: �Trong cuộc chiến n�y, chỉ c� nước Mỹ chiến thắng, chớ kh�ng c� ai thắng ai thua. �                           

Hai c�u n�i h�nh thức gần giống nhau nhưng � nghĩa lại kh�c nhau ho�n to�n: Tướng Grant n�i thật l�ng m�nh để xoa dịu nỗi đau khổ của người bại trận sau cuộc nội chiến k�o d�i bốn năm. Tr�i lại c�u n�i của tướng Trần Văn Tr� l� c�u n�i mị d�n, nằm trong mục đ�ch tuy�n truyền của chế độ để gạt tất cả những qu�n d�n c�n ch�nh của VNCH, tin v�o ch�nh s�ch �khoan hồng của Đảng�, tin rằng chỉ c� 10 ng�y �học tập�, nhưng sau đ� ra đi kh�ng biết ng�y trở lại v� m�i đến h�m nay sự trả th� như thế vẫn chưa chấm dứt.

C� một điểm đặc biệt l� trong c�ch thể hiện l�ng y�u nước của người Mỹ đều c� chan chứa tinh thần h�o hiệp m� thượng.N�i về tinh thần h�o hiệp m� thượng của người Mỹ, cựu thủ tướng Tony Blair của Anh, trong quyển hồi k� �The Journey� mới xuất bản gần đ�y đ� viết như sau: �Trong phẩm c�ch của người Mỹ c� tinh thần m� thượng h�o hiệp, được hun đ�c qua nhiều thế kỷ, ph�t xuất từ tinh thần khai ph� bi�n cương để lập nghiệp, v� nhiều đợt di cư của c�c sắc d�n khắp thế giới đổ về đ�y, từ cuộc chiến đấu để d�nh độc lập, đến cuộc nội chiến, từ nhiều biến cố lịch sử, cũng như những sự kiện t�nh cờ.

Tất cả đ� l�m th�nh một nước Mỹ vĩ đại.

C�i tinh m� thượng h�o hiệp n�y, kh�ng c� nghĩa l� người Mỹ tử tế hay th�nh c�ng hơn những d�n tộc kh�c. N� ch�nh l� cảm nghĩ của họ về đất nước của m�nh. Ch�nh l�ng nhiệt t�nh đối với xứ sở đ� ph� bỏ được những ngăn c�ch về m�u da, giai cấp, t�n gi�o hay qu� tr�nh trưởng th�nh. L� tưởng của người Mỹ l� những gi� trị đạo đức m� họ ấp ủ. L� tưởng n�y gồm c� tự do c� nh�n, t�n trọng luật ph�p, d�n chủ. N� cũng nằm trong qu� tr�nh th�nh đạt của mỗi c� nh�n: hễ giỏi l� được trọng dụng, phải tự l�m lấy v� nếu si�ng năng chịu kh� tất sẽ th�nh c�ng. Song c� lẽ điểm quan trọng nhất phải n�i l� mọi người Mỹ đều ao ước duy tr� cho được những gi� trị tr�n v� r�ng bảo vệ những gi� trị đ�. Họ coi những gi� trị đ� l� ưu ti�n h�ng đầu cho c� nh�n m�nh, sau đ� l� cho đất nước.

Ch�nh những gi� trị đạo đức n�y gi�p cho nước Mỹ cương quyết sẵn s�ng đương đầu với kh� khăn thử th�ch. V� những l� tưởng đ� m� binh l�nh Mỹ chấp nhận hy sinh. V� n� m� mọi người Mỹ, d� gi�u sang hay ngh�o h�n đều sẵn s�ng đứng nghi�m trang ch�o khi bản quốc ca �The Star-spangled Banner� được trỗi l�n. Dĩ nhi�n l� những l� tưởng đ� kh�ng phải l�c n�o cũng thực hiện được, song mọi người Mỹ đều cố gắng thực thi cho bằng được.

�Nếu cuộc nội chiến Quốc-Cộng vừa qua đ� để lại hệ lụy ph�n h�a k�o d�i đến ng�y h�m nay, th� sau cuộc nội chiến Nam-Bắc Mỹ đ� l�m cho người Mỹ y�u nước hơn, đo�n kết hơn v� h�nh diện về đất nước của m�nh nhiều hơn. Họ h�nh diện kh�ng phải chỉ v� b�i bỏ được chế độ n� lệ, đ�ng với nguyện vọng m� tổ ti�n họ đ� đề ra trong Bản Tuy�n Ng�n Độc Lập: �Mọi người sinh ra đều b�nh đẳng�, m� c�n h�nh diện v� tinh thần h�o hiệp m� thượng được thể hiện bởi người chiến thắng lẫn người chiến bại sau khi cuộc chiến kết th�c.

Kh�ng c� một h�nh ảnh n�o đẹp hơn h�nh ảnh tướng Robert E. Lee gặp tướng Ulysses S. Grant tại Thị X� Appamatox, thuộc tiểu bang Virginia ng�y 9 th�ng 4 năm 1864.Trước đ� một ng�y, tướng Lee chỉ c�n tr�ng chờ v�o chiến thắng của một tướng trẻ can trường, để hy vọng t�m c�ch xoay chuyển được t�nh thế, nhưng khi hay tin tướng Gordon đ� bị đ�nh bại, mọi hy vọng của Tướng Lee coi như ti�u tan.Qu�n của tướng Lee tại tiểu bang Virginia đang bị bao v�y tứ ph�a, tiến kh�ng được m� l�i cũng kh�ng xong. Binh sĩ đ� kiệt sức, lương thực đ� cạn, đạn dược đ� hết v� nguồn tiếp tế cũng bị cắt đứt. Trong t�nh huống đ� �ng kh�ng c�n chọn lựa n�o kh�c l� phải triệu tập bộ Tham mưu v� n�i thật ngắn gọn: �T�i sẽ đến gặp tướng Grant, cho d� điều đ� qu� nhục nh� đối với t�i� (nguy�n văn c�u n�i của �ng: I will go and see General Grant and I would rather die a thousand deaths).Ngay lập tức �ng đ�ch th�n soạn một l� thư gởi tướng Grant để y�u cầu sắp xếp một buổi gặp mặt c�ng sớm c�ng tốt v� �ng kh�ng muốn hy sinh th�m bất cứ một sinh mạng n�o nữa.Tại địa điểm hẹn gặp nhau, tướng Lee đến trước bằng ngựa với một sĩ quan t�y vi�n, hi�n ngang trong trong bộ qu�n phục m�u xanh dương, b�n h�ng mang kiếm, thể hiện kh� ph�ch của người anh h�ng d� bại trận vẫn kh�ng khuất phục. Khoảng nửa giờ sau tướng Grant, đại diện cho qu�n đội chiến thắng Miền Bắc tới. �ng mặc qu�n phục như một người l�nh b�nh thường, gi�y v� quần vẫn c�n d�nh b�n, kh�ng đeo kiếm. Hai người ch�o nhau, v� tướng Grant tiếp tướng Lee th�n mật như giữa một người Mỹ với một người Mỹ, chớ kh�ng phải giữa một người chiến thắng với kẻ chiến bại. Với �ng l�m nhục một người bại trận d� với bất cứ l� do g� cũng l� l�m nhục nước Mỹ. Sau n�y �ng th� nhận l� l�c đầu �ng phải n�i chuyện d�i d�ng với tướng Lee, nhắc lại những kỷ niệm xưa khi hai người c�ng chiến đấu chung với nhau trong trận chiến Mexico, l� do l� v� �ng rất ngần ngại v� thực sự hổ thẹn khi phải n�i với Tướng Lee về chuyện đầu h�ng. Cuối c�ng ch�nh tướng Lee l� người đ� n�u ra mục đ�ch của buổi gặp mặt, v� y�u cầu tướng Grant đ�ch th�n thảo bản văn kiện đầu h�ng.Thật sự th� văn kiện đầu h�ng Tướng Grant đ� soạn sẵn trước khi đến điểm hẹn v� tự tay trao cho tướng Lee xem lại.

Đọc qua xong, lần đầu ti�n gương mặc của tướng Lee tươi hẳn l�n khi biết rằng binh sĩ dưới quyền �ng được trở về nguy�n qu�n sinh sống như một người d�n b�nh thường, kh�ng phải chịu bất cứ một h�nh thức trả th� n�o. �ng n�i: "Điều n�y c� một t�c động rất tốt đối với tất cả mọi người, đặc biệt l� sẽ gi�p rất nhiều cho người của ch�ng t�i.

"Tuy nhi�n �ng c� th�m 2 y�u cầu:

1/ Cho ph�p binh sĩ của �ng được mang ngựa, lừa về qu� qu�n để sử dụng trong n�ng trại, v� kh�ng giống như qu�n đội miền Bắc, đ�y l� t�i sản của ri�ng họ mang theo khi gia nhập qu�n đội.

2/ �ng đang giam giữ hơn một ng�n t� binh qu�n đội miền Bắc v� kh�ng c�n lương thực cho họ, ngay cả binh sĩ của �ng cũng đang đ�i. Cả hai y�u cầu n�y của tướng Lee đều được tướng Grant đồng � ngay lập tức.

Ri�ng y�u cầu thứ hai, tướng Grant ra lệnh cung cấp ngay cho c�c t� binh v� binh sĩ miền Nam 25, 000 khẩu phần ăn.Tướng Grant hỏi: �Như vậy, đủ chưa?�Tướng Lee trả lời: "Thưa đại tướng, như vậy l� qu� đủ. "N�i xong tướng Lee đứng dậy bắt tay tướng Grant, nghi�ng người ch�o mọi người rồi bước ra khỏi ph�ng họp.

B�n ngo�i hội trường c�c sĩ quan v� binh sĩ miền Bắc đang c� mặt đều đưa tay k�nh cẩn ch�o vị tướng bại trận.Tr�n đường trở về doanh trại, c�c binh sĩ miền Nam nghi�m ch�o vị tướng l�nh m� họ ngưỡng mộ, c� người đ� bật kh�c, tướng Lee cũng kh�ng cầm được nước mắt. Về đến doanh trại, trước mặt nhiều sĩ quan v� binh sĩ đang chờ đợi, tướng Lee n�i: �T�i đ� cố gắng l�m tất cả những g� c� thể l�m được. C�c anh em h�y trở về qu� qu�n b�y giờ v� nếu sống được như những c�ng d�n tốt như c�c anh em đ� từng chiến đấu như những chiến sĩ th� c�c anh em sẽ th�nh c�ng. T�i lu�n lu�n h�nh diện v� c�c anh em. Ch�o tạm biệt. Thượng đế ph� trợ cho tất cả.

"(Boys, I have done my best for you. Go home now. And if you make as good citizens as you have soldiers, you will do well. I shall always be proud of you. Goodbye. And God bless you all. )

Tin đầu h�ng của tướng Lee lan ra nhanh ch�ng, tiếng s�ng của binh sĩ Miền Bắc vang l�n khắp nơi để reo mừng chiến thắng.

Ngay lập tức tướng Grant ra lệnh phải ngưng ngay tức khắc: �Qu�n đội miền Nam đ� đầu h�ng. Chiến tranh đ� chấm dứt. Họ l� đồng b�o của ch�ng ta, ch�ng ta kh�ng được ph�p reo mừng tr�n chiến bại của họ.�

Theo điều kiện trong văn kiện đầu h�ng, ng�y 12 th�ng 4 l� ng�y qu�n đội Miền Nam sẽ nộp s�ng ống v� cờ x� cho qu�n đội Miền Nam. Tướng Grant giao việc n�y cho Đại t� Joshua Chamberlain phụ tr�ch. C�n ph�a Miền Nam th� tướng Gordon nhận tr�ch nhiệm. Ng�y h�m ấy đ� xảy ra một cảnh tượng hết sức cảm động. Khi c�c binh sĩ Miền Nam đi theo đội ngũ tới địa điểm để giao s�ng ống v� cờ x�, Đại t� Chamberlain đ� ra lệnh binh sĩ của m�nh đứng nghi�m ch�o c�c anh h�ng bại trận đang đi ngang qua để b�y tỏ l�ng k�nh trọng.

Sau n�y tướng Gordon đ� ghi lại như sau: �Trong gi�y ph�t đ�, kh�ng hề c� một tiếng k�n hay tiếng trống, kh�ng một tiếng reo mừng, kh�ng một lời n�i, kh�ng cả một tiếng th� thầm, kh�ng một cử động, nhưng l� một sự tĩnh lặng khủng khiếp, mọi nhịp thở như ngừng lại v� như thể họ đang nh�n những hồn tử sĩ đi qua� v� �ng gọi Chamberlain l� �người sĩ quan h�o hiệp nhất của qu�n đội Miền Bắc.

�Sau 4 năm nội chiến đ� l�m 620 ng�n người thiệt mạng v� h�ng triệu người bị thương, c�c đ� thị ở miền Đ�ng Bắc Hoa Kỳ bị t�n ph� nặng nề v� đương nhi�n cũng kh�ng khỏi những đắng cay của người bại trận.

Nhưng những người l�nh đạo của b�n thắng trận lẫn b�n bại trận đều lấy t�nh d�n tộc, sự bao dung rộng lượng v� l�ng h�o hiệp để đối xử với nhau. Ch�nh điều n�y đ� l�m cho người Mỹ v� c�ng h�nh diện về xứ sở của m�nh.Sau cuộc chiến, những người l�nh đạo kế tiếp của nước Mỹ vẫn l�m theo tinh thần của tướng Lee v� tướng Grant, họ kh�ng bao giờ b�n đến đến chuyện ai đ�ng ai sai, ai ch�nh nghĩa, ai kh�ng ch�nh nghĩa, m� chỉ nghĩ đến l�m sao để h�n gắn lại vết thương của chiến tranh v� x�y dựng lại đất nước.

C�c nghĩa trang d�nh cho liệt sĩ bắt đầu được dựng l�n ở hai miền đất nước, b�n n�o b�n đ� tự lo lấy, xấu đẹp t�y sức.Ng�y nay khi viếng thăm Nghĩa Trang Arlington ở thủ đ� Washington DC, ch�ng ta sẽ thấy khu nghĩa trang d�nh cho binh sĩ Miền Bắc v� Miền Nam đều trang nghi�m giống nhau v� trong tất cả c�c bảo t�ng viện khắp nước Mỹ, h�nh ảnh qu�n đội hai b�n được trưng b�y tr�n trọng như nhau, để nhắc nhở người Mỹ xem đ� như một b�i học cho c�c thế hệ mai sau.

Tr�n n�c T�a Quốc Hội Hoa Kỳ hiện nay c� một bức tượng phụ nữ cao 10 m�t - tượng trưng cho h�nh ảnh b� mẹ của Miền Nam c� con hy sinh trong cuộc nội chiến. Bốn năm sau cuộc nội chiến, tướng Grant đắc cử tổng thống v� l�m 2 nhiệm kỳ (1869-1877), c�n tướng Lee vẫn tiếp tục giữ nhiều chức vụ quan trọng trong ch�nh phủ li�n bang.Tướng Lee d� l� tướng bại trận, kh�ng giữ được chức vụ cao như tướng Grant, nhưng b� lại, c�ng về cuối đời, t�nh cảm v� l�ng k�nh trọng của người Mỹ d�nh cho �ng c�ng tăng l�n, c� thể n�i c�n cao hơn cả tướng Grant.

Ng�y nay tượng đ�i của tướng Lee c� mặt nhiều nơi tr�n nước Mỹ v� Robert Lee l� t�n đường quen thuộc tr�n một đất nước lu�n lu�n cố gắng lấy �l�ng bao dung x�a bỏ hận th��.Nhận x�t về con người của tướng Lee, sử gia Benjamin Harvey Hill đ� viết như sau:"Tướng Lee l� một đối thủ kh�ng c� th� hận; một người bạn kh�ng phản bội, một người l�nh kh�ng t�n �c, một nạn nh�n kh�ng than kh�c. Một sĩ quan kh�ng sa đọa, một c�ng d�n kh�ng l�m điều sai tr�i, một l�ng giềng kh�ng chỉ tr�ch, một người C�ng gi�o kh�ng đạo đức giả, một con người kh�ng thủ đoạn. �ng l� một Caesar kh�ng c� tham vọng, một Frederick kh�ng c� chuy�n quyền, một Napoleon kh�ng �ch kỷ v� một Washington kh�ng c� phần thưởng.

"(General Robert Lee is a foe without hate; a friend without treachery; a soldier without cruelty; a victor without oppression, and a victim without murmuring. He was a public officer without vices; a private citizen without wrong; a neighbour without reproach; a Christian without hypocrisy, and a man without guile. He was a Caesar, without his ambition; Frederick, without his tyranny; Napoleon, without his selfishness, and Washington, without his reward.)

Thật kh� c� người n�o được lời khen như thế, nhưng đ� l� con người thật của Robert Lee. Với những người l�nh đạo như thế đương nhi�n quốc gia họ phải h�ng mạnh.Tưởng cũng n�n nhắc lại l� khi cuộc nội chiến vừa mới xảy ra, tướng Lee được đề cử chỉ huy qu�n đội Miền Bắc nhưng �ng đ� từ chối v� gia nhập qu�n đội Miền Nam, v� �ng n�i rằng �ng kh�ng thể phản bội lại c�i nơi m� �ng đ� sinh ra v� lớn l�n.