Nguyễn Tr�i

Nguyễn Tr�i , hiệu l� Ức Trai, 1380�1442, l� đại thần nh� Hậu L�, một nh�n vật vĩ đại về nhiều mặt, rất hiếm c� trong lịch sử. C�ng lao sự nghiệp của �ng rất lớn. Đạo đức phong c�ch của �ng rất cao đẹp. �ng l� một anh h�ng d�n tộc vĩ đại, l� nh� ch�nh trị lỗi lạc, nh� chiến lược thi�n t�i, nh� ngoại giao kiệt xuất, đồng thời l� một nh� văn lớn, nh� thơ lớn, nh� sử học, nh� địa l� học, nh� l�m luật ph�p v� �m nhạc xuất sắc. Năm 1980, �ng được UNESCO c�ng nhận l� danh nh�n văn h�a thế giới nh�n dịp kỷ niệm 600 năm ng�y sinh của �ng.

 Ngay từ khi c�n sống, Nguyễn Tr�i đ� được những người đương thời khen ngợi l�:

 Kinh bang hoa quốc, cổ v� tiền

 Nghĩa l�:

 Dựng nước v� l�m vẻ vang tổ quốc, từ xưa chưa ai được như �ng

B�NH NG� ĐẠI C�O

Từng nghe:

Việc nh�n nghĩa cốt ở y�n d�n,

Qu�n điếu phạt trước lo trừ bạo;

Như nước Đại Việt ta từ trước,

Vốn xưng nền văn hiến đ� l�u,

Nước non bờ cỏi đ� chia,

Phong tục Bắc Nam cũng kh�c;

Từ Triệu, Đinh, L�, Trần

Bao đời x�y nền độc lập;

C�ng H�n, Đường, Tống, Nguy�n

Mỗi b�n h�ng cứ một phương;

Tuy mạnh yếu c� l�c kh�c nhau,

Song h�o kiệt thời n�o cũng c�.

Cho n�n:

Lưu Cung tham c�ng n�n thất bại;

Triệu Tiết ch� lớn phải vong th�n;

Cửa H�m tử bắt sống Toa Đ�

S�ng Bạch Đằng giết tươi � M�

Việc xưa xem x�t. Chứng cứ c�n ghi.

Vừa rồi:

Nh�n họ Hồ ch�nh sự phiền h�

Để trong nước l�ng d�n o�n hận

Qu�n cuồng Minh thừa cơ g�y loạn

Bọn gian t� c�n b�n nước cầu vinh

Nướng d�n đen tr�n ngọn lửa hung t�n

V�i con đỏ xuống dưới hầm tai vạ

Dối trời lừa d�n đủ mu�n ng�n kế

G�y th� kết o�n trải mấy mươi năm

Bại nh�n nghĩa n�t cả đất trời.

Nặng thuế kh�a sạch kh�ng đầm n�i.

Người bị �p xuống biển d�ng lưng m� ngọc,

Ng�n thay c� mập thuồng luồng.

Kẻ bị đem v�o n�i đ�i c�t t�m v�ng,

Khốn nỗi rừng s�u nước độc.

V�t sản vật, bắt d� chim sả, Chốn chốn lưới chăng.

Nhiễu nh�n d�n, bắt bẫy hươu đen, Nơi nơi cạm đặt.

T�n hại cả giống c�n tr�ng c�y cỏ,

Nheo nh�c thay kẻ g�a bụa khốn c�ng.

Thằng h� miệng, đứa nhe răng,

M�u mỡ bấy no n� chưa ch�n,

Nay x�y nh�, mai đắp đất,

ch�n tay n�o phục dịch cho vừa?

Nặng nề những nổi phu phen

Tan t�c cả nghề canh cửi.

Độc �c thay, tr�c Nam Sơn kh�ng ghi hết tội,

Dơ bẩn thay, nước Đ�ng Hải kh�ng rửa sạch m�i!

L�ng người đều căm giận, Trời đất chẳng dung tha;

Ta đ�y:

N�i Lam sơn dấy nghĩa Chốn hoang d� nương m�nh

Ngẫm th� lớn h� đội trời chung

Căm giặc nước thề kh�ng c�ng sống

Đau l�ng nhức �c, chốc đ� mười mấy năm trời

Nếm mật nằm gai, h� phải một hai sớm tối.

Qu�n ăn v� giận, s�ch lược thao suy x�t đ� tinh,

Ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo c�ng kỹ.

Những trằn trọc trong cơn mộng mị,

Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi

Vừa khi cờ nghĩa dấy l�n, Ch�nh l�c qu�n th� đang mạnh.

Lại ngặt v�:

Tuấn kiệt như sao buổi sớm,

Nh�n t�i như l� m�a thu,Việc b�n tẩu thiếu kẻ đỡ đần,

Nơi duy �c hiếm người b�n bạc,Tấm l�ng cứu nước,

Vẫn đăm đăm muốn tiến về Đ�ng,Cỗ xe cầu hiền,

thường chăm chắm c�n d�nh ph�a tả.

Thế m�:

Tr�ng người, người c�ng vắng b�ng,

Mịt m� như nh�n chốn bể khơi.

Tự ta, ta phải dốc l�ng,

vội v� hơn cứu người chết đ�i.

Phần v� giận qu�n th� ngang dọc,

Phần v� lo vận nước kh� khăn,

Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần,

L�c Kh�i Huyện qu�n kh�ng một đội.

Trời thử l�ng trao cho mệnh lớn

Ta gắng tr� khắc phục gian nan.

Nh�n d�n bốn cỏi một nh�,

dựng cần tr�c ngọn cờ phất phới

Tướng sĩ một l�ng phụ tử,

H�a nước s�ng ch�n rượu ngọt ng�o.

Thế trận xuất kỳ, lấy yếu chống mạnh,

D�ng qu�n mai phục, lấy �t địch nhiều.

 Trọn hay:

Đem đại nghĩa để thắng hung t�n,

Lấy ch� nh�n để thay cường bạo.

Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật,

Miền Tr� L�n tr�c chẻ tro bay.

Sĩ kh� đ� hăng

Qu�n thanh c�ng mạnh.

Trần Tr�, Sơn Thọ nghe hơi m� mất v�a,

L� An, Phương Ch�nh, n�n thở cầu tho�t th�n.

Thừa thắng đuổi d�i, T�y Kinh qu�n ta chiếm lại,

Tuyển binh tiến đ�nh, Đ�ng Đ� đất cũ thu về.

Ninh Kiều m�u chảy th�nh s�ng, tanh h�i vạn dặm

Tụy Động th�y chất đầy nội, nhơ để ng�n năm.

Ph�c t�m qu�n giặc: Trần Hiệp đ� phải b�u đầu

Mọt gian kẻ th�: L� Lượng cũng đ�nh bỏ mạng.

Vương Th�ng gỡ thế nguy,

m� đ�m lửa ch�y lại c�ng ch�y

M� Anh cứu trận đ�nh

M� qu�n ta hăng lại c�ng hăng.

B� tay để đợi bại vong,

Giặc đ� tr� c�ng lực kiệt,

Chẳng đ�nh m� người chịu khuất,

Ta đ�y mưu phạt t�m c�ng.

Tưởng ch�ng biết lẽ ăn năn

N�n đ� thay l�ng đổi dạ

Ngờ đ�u vẫn đương mưu t�nh

Lại c�n chuốc tội g�y oan.

Giữ � kiến một người,

Gieo vạ cho bao nhi�u kẻ kh�c,

Tham c�ng danh một l�c,

Để cười cho tất cả thế gian.

Bởi thế:

Thằng nh�i con Tuy�n đức động binh kh�ng ngừng

Đồ nh�t nh�t Thạnh, Thăng đem dầu chữa ch�y

Đinh m�i th�ng ch�n,

Liễu Thăng đem binh từ Kh�u �n k�o lại

Năm ấy th�ng mười,

Mộc Thạnh chia đường từ V�n Nam tiến sang.

Ta trước đ� điều binh thủ hiểm,

Chặt mũi ti�n phong

Sau lại sai tướng chẹn đường

Tuyệt nguồn lương thực

Ng�y mười th�ng t�m, trận Chi Lăng

Liễu Thăng thất thế

Ng�y hai mươi, trận M� Y�n

Liễu Thăng cụt đầu.

Ng�y hăm lăm, b� tước Lương Minh đại bại tử vong

Ng�y hăm t�m, thượng thư L� Kh�nh c�ng kế tự vẫn.

Thuận đ� ta đưa lưỡi dao tung ph�

B� nước giặc quay mũi gi�o đ�nh nhau

Lại th�m qu�n bốn mặt v�y th�nh

Hẹn đến giữa th�ng mười diệt giặc

Sĩ tốt k�n người h�ng hổ

Bề t�i chọn kẻ vuốt nanh

Gươm m�i đ�, đ� n�i cũng m�n

Voi uống nước, nước s�ng phải cạn.

Đ�nh một trận, sạch kh�ng k�nh ngạc

Đ�nh hai trận, tan t�c chim mu�ng.

Cơn gi� to tr�t sạch l� kh�,

Tổ kiến hổng sụt toang đ� vỡ.

Đ� đốc Th�i Tụ l� gối d�ng tờ tạ tội,

Thượng thư Ho�ng Ph�c tr�i tay để tự xin h�ng.

Lạng Giang, Lạng Sơn, th�y chất đầy đường

Xương Giang, B�nh Than, m�u tr�i đỏ nước

Gh� gớm thay! Sắc phong v�n phải đổi,

Thảm đạm thay! �nh nhật nguyệt phải mờ.

Bị ta chặn ở L� Hoa

Qu�n V�n Nam nghi ngờ

khiếp v�a m� vỡ mật !

Nghe Thăng thua ở Cần Trạm,

Qu�n Mộc Thạnh x�o l�n nhau

Chạy để tho�t th�n.

Suối L�nh C�u, m�u chảy th�nh s�ng,

Nước s�ng nghẹn ng�o tiếng kh�c

Th�nh Đan X�, th�y chất th�nh n�i,

Cỏ nội đầm đ�a m�u đen.

Cứu binh hai đạo tan t�nh, quay g�t chẳng kịp,

Qu�n giặc c�c th�nh khốn đốn, cởi gi�p ra h�ng.

Tướng giặc bị cầm t�,

Như hổ đ�i vẫy đu�i xin cứu mạng

Thần Vũ chẳng giết hại,

thể l�ng trời ta mở đường hiếu sinh

M� Kỳ, Phương Ch�nh, cấp cho năm trăm chiếc thuyền,

ra đến biển m� vẫn hồn bay ph�ch lạc,

Vương Th�ng, M� Anh, ph�t cho v�i ngh�n cỗ ngựa,

về đến nước m� vẫn tim đập ch�n run.

Họ đ� tham sống sợ chết m� h�a hiếu thực l�ng

Ta lấy to�n qu�n l� hơn, để nh�n d�n nghỉ sức.

Chẳng những mưu kế kỳ diệu

Cũng l� chưa thấy xưa nay.

X� tắc từ đ�y vững bền

Giang sơn từ đ�y đổi mới

C�n kh�n bĩ rồi lại th�i

Nhật nguyệt hối rồi lại minh

Ng�n năm vết nhục nh� sạch l�u

Mu�n thuở nền th�i b�nh vững chắc

�u cũng nhờ trời đất tổ t�ng

linh thi�ng đ� lặng thầm ph� trợ;

Than �i !

Một cỗ nhung y chiến thắng,

N�n c�ng oanh liệt ng�n năm

Bốn phương biển cả thanh b�nh,

Ban chiếu duy t�n khắp chốn.

Xa gần b� c�o,

Ai nấy đều hay.